برخی از آبزی پروران نمونه های آب را برای پرورش بهتر ماهی به آزمایشگاه تعیین کیفیت آب می فرستند. خدمات آزمایش آب برای پرورش ماهی اغلب در آزمایشگاه‌های دانشگاهی، بخش‌های کشاورزی دولتی و آزمایشگاه‌های خصوصی انجام می‌شود. هزینه های آزمایش آب بین آزمایشگاه‌ها و با آزمایش تعداد  پارامترهای مختلف متفاوت است.
منبع آب مراکز تکثیر و پرورش ماهی ممکن است توسط آب زیرزمینی، آب سطحی یا هر دو تامین شود. آب‌های حاصل از چاه‌ها یا چشمه‌ها اغلب عاری از اکسیژن محلول هستند. این آب‌ها ممکن است حاوی مقادیر زیادی از گازهای محلول ، مانند دی‌اکسید کربن و سولفید هیدروژن ‌( یعنی بوی تخم مرغ گندیده ) یا فلزات مانند آهن و منگنز باشند‌. در مزارع با چاه‌های مختلف‌، اهمیت دارد که هر چاه بطور مستقل آزمایش شود چون حتی اگر چاه‌ها نزدیک هم باشند آب های آنها ممکن است ویژگی‌های کاملا مختلفی داشته باشند. آب‌های سطحی مانند رودخانه‌ها ، آبگیر‌ها ، سدها و دریاچه‌ها در معرض هوا و نور خورشید هستند.

آزمایشات معمول آزمایشگاهی اطلاعات مفیدی در مورد منبع آبی در اختیار قرار می‌دهد . برای مثال‌، غلظت کلسیم در منابع آبی برای مراکز تکثیر گربه ماهی اهمیت دارد چون مقادیر کم کلسیم میزان تخم گشایی و زنده‌مانی بچه ماهی را کاهش خواهد داد . ولی بسیاری از مشکلات مربوط به کیفیت آب شامل کاهش اکسیژن محلول و علت منجر به مرگ ماهی‌ها را نمی‌توان با آزمایش معمول آزمایشگاهی تشخیص داد.

اکسیژن محلول باید در محل اندازه گیری شود‌، چون ممکن است بطور شدیدی در حین انتقال نمونه به آزمایشگاه تغییر کند. بطور مشابه‌، مشکلات مربوط به آب چاه مانند دی اکسید کربن یا سولفید هیدروژن بالا ممکن است در نمونه‌هایی که توسط پست ارسال شده‌اند تعیین نشوند. پارامترهای کیفیت آب مانند pH و آمونیاک ممکن است توسط ارگانیسم‌ها ‌(‌یعنی باکتری‌هایی‌) که بطور طبیعی درنمونه‌های آب استخرها وجود دارند تغییر یابند و بهتر است در محل اندازه‌گیری شوند‌. برای کسب نتایج صحیح و دقیق‌، آزمایشات کیفیت آب در یک دوره زمانی خاص باید انجام شود.

در صورت مشکوک بودن به آفت‌کش‌، در مورد نحوه نمونه برداری و ارسال به آزمایشگاه با متخصصین مربوطه مشورت کنید هر چند موارد ناشی ازمسمومیت با آفت‌کش‌ها به ندرت موجب مرگ ماهی‌ها بوده است.  اغلب مرگ و میر ماهی‌ها به دلیل اکسیژن محلول پایین اتفاق می افتد.

عوامل رایج فهرست شده در گزارشات آنالیز آب برای پرورش ماهی

HP آب برای پرورش ماهی

HP آب مقدار اسیدی یا قلیایی بودن آن در مقیاس ۰ تا ۱۴ است که ۷ خنثی است. در طول روز‌، چون جلبک‌ها و گیاهان داخل آب دی اکسیدکربن  را برای فتوسنتز برمی دارند ، pH افزایش میابد. در شب ، با تجمع دی اکسید کربن از تنفس ماهی، گیاهان و سایر ارگانیسم ها‌، pH کاهش میابد‌. افزایش غلظت قلیائیت کل در آب به تامپونی بودن آب در برابر تغییرات pH  کمک می‌کند. بسیاری از گونه‌های ماهی در دامنه pH  ۵/۶ تا ۹ خوب فعالیت می‌کنند . مقادیر pH  زیر ۵/۶ طولانی مدت ممکن است تولیدمثل ماهی را کاهش دهد و با مرگ و میر ماهی‌ها که گاهی در اواخر زمستان اتفاق می افتد ارتباط دارد . ماهی‌های به تازگی تخم گشایی شده ( نوزاد ) و مولدین آب شیرین به مقادیر pH بالای ۹ تا ۵/۹ حساس هستند. همچنین pH بالا سمیت آمونیاک موجود در آب را افزایش می‌دهد.

pH آب ارسالی به آزمایشگاه در حین حمل و نقل به آزمایشگاه در آب‌هایی که مقادیر زیادی مواد آلی (‌یعنی جلبک و باکتری‌) یا افزایش مقادیر دی اکسید کربن دارند تغییر خواهد کرد. باوجود این‌، آزمایش pH برای تعیین احتمال فعالیت مواد معدنی مفید است. وجود pH زیر ۵/۴ نشان می‌دهد که فعالیت مواد معدنی شدیدی وجود دارد که عموما برای ماهی مضر است و خنثی کردن آن مشکل (پر هزینه)  است. pH بین ۵/۴ و ۵/۶ را می‌توان با افزودن سنگ آهک کشاورزی خرد شده برای افزایش pH خاک کف استخر و قلیائیت کل و سختی آب افزایش داد.

قابلیت هدایت الکتریکی برای پرورش ماهی

قابلیت هدایت الکتریکی (EC) مقداری است که یک محلول، الکتریسیته را هدایت می‌کند و مربوط به مقدار نمک است . هر چه میزان نمک بیشتر باشد‌، مقدار EC بیشتر خواهد بود‌. ماهیان آب شیرین عموما در دامنه وسیعی از قابلیت هدایت الکتریکی آب رشد می‌کنند.  دامنه مطلوب۲۰۰۰-۶۰ میکروزیمنس بر سانتی متر و دامنه قابل قبول آن ۵۰۰۰-۳۰ میکروزیمنس بر سانتی‌متر است. وجود حد‌اقل مقدار نمک برای کمک به نگه داری و حفظ تعادل اسمزی ماهی‌ها ضروری است. بیشینه دامنه تحمل بسته به گونه ماهی متفاوت است.

برای مثال‌، گربه‌ماهی گاهی می تواند شوری‌های تا نصف آب دریا ( ۱۶ قسمت در هزار ) یا قابلیت هدایتی حدود ۲۵۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ میکروزیمنس بر سانتی متررا تحمل کند. ‌همچنین قابلیت هدایت الکتریکی را می‌توان برای بدست آوردن تخمینی اجمالی از مقدار کل مواد جامد محلول (TDS) در آب به کار برد . عموما مقدار کل مواد جامد به میلی‌گرم در لیتر حدود نصف قابلیت هدایت الکتریکی(میکروزیمنس بر سانتی متر)  است‌. قابلیت هدایت الکتریکی در حین انتقال به آزمایشگاه کم تغییر می‌کند‌.

قلیائیت کل آب در پرورش ماهی

قلیائیت کل مقدار غلظت بازها ( عموما کربنات و بی‌کربنات ) در آب است که تغییرات زیاد و سریع در pH را کاهش می‌دهد . طبق قرارداد‌، واحدها بر حسب میلی‌گرم در لیتر به صورت کربنات کلسیم CaCO3 بیان می‌شود . قلیائیت کل کمتر از ۲۰ میلی‌گرم در لیتر بطور اولیه حاصلخیزی آب را محدود می‌کند . استخرهای با قلیائیت کم از افزایش آهک بهره مند می‌شوند‌.

]استفاده از مقادیر سولفات مس برای کنترل جلبک بر اساس قلیائیت کل آب است و اگر قلیائیت کل کمتر از ۵۰  میلی‌گرم در لیتر باشد، سولفات مس نباید  به هیچ وجه در آب‌های دارای ماهی استفاده شود. قلیائیت کل بیشتر از ۱۵۰  میلی‌گرم در لیتر می‌تواند موجب رسوب مس در آب شود که بطور وسیعی کارایی مس را در کنترل جلبک کاهش می‌دهد. قلیائیت کل نمونه آب سطحی ارسالی به آزمایشگاه معمولا بطور وسیعی در یک دوره ارسالی ۲ تا ۳ روزه تغییر نخواهد کرد.

کربنات و بی‌کربنات آب در پرورش ماهی

کربنات(CO3 ) ‌و بی‌کربنات (HCO3 )، همراه با دی اکسید کربن محلول‌، اجزای قلیائیت کل هستند . مقدار نسبی هر یک از این ترکیبات بسته به pH نمونه آب دارد.

سختی کل آب در پرورش ماهی

سختی کل عموما مقدار غلظت‌های کلسیم و منیزیم در آب است. همانند قلیائیت کل ، واحدها به میلی‌گرم در لیتر بصورت کربنات کلسیم بیان می‌شوند. همانند قلیائیت کل‌، سختی کل در حین انتقال به آزمایشگاه زیاد تغییر نمی‌کند.

کلسیم Ca و منیزیم Mg آب در پرورش ماهی

کلسیم عنصری ضروری برای ماهی‌ها است و مقادیر مناسب کلسیم در آب آبزی پروری به تنظیم اسمزی ماهی در طول دوره‌های پر تنش کمک می‌کند.
کلسیم برای نمو تخم و لاروی اهمیت دارد . آب بیشتر چاه‌ها واجد  کلسیم کافی برای مراکز تکثیر است . مقادیر کلسیم بیشتر از ۴۰۰ میلی‌گرم در لیتر می‌تواند برای سخت پوستان و ماهی‌ها زیان‌آور باشد. کلسیم و منیزیم اجزای اصلی سختی کل را تشکیل می‌دهند . واحد رایج اندازه‌گیری میلی گرم در لیتر است نه میلی‌گرم در لیتر بصورت CaCO3 . بنابراین ، غلظت‌های کلسیم و منیزیم را نمی‌توان برای بدست آوردن سختی کل جمع بست‌.

برخی گونه‌ها نسبت به pH ناپایدار بسیار حساس هستند ( مانند مولدین آب شیرین ، که وقتی که pHبالاتر از ۵/۹ شود، ممکن است بمیرند ) بنابراین تثبیت pH اجباری است . این را می‌توان با اطمینان از اینکه سختی کلسیم از نظر مقدار نزدیک به قلیائیت کل است بدست آورد. پرورش دهندگان مولدین اغلب منبعی از کلسیم ( مانند کلرید کلسیم یا ژیپسیوم ، سولفات کلسیم )  را به استخرهایشان اضافه می‌کنند تا غلظت قلیائیت کل در آب استخر را بالا ببرد. منیزیم بطور معمول عامل محدود‌کننده‌ای در آبزی‌پروری آب شیرین نیست . منیزیم برای رشد ماهی ضروری است‌، ولی غلظت توصیه شده خاصی موجود نیست.

آهن Fe و منگنز Mn آب در پرورش ماهی

آب چاه و چشمه ممکن است حاوی مقادیر افزایش یافته آهن  و منگنز باشند، ولی هنوز به چشم تمیز بیایند . هنگامی که آب چاه در معرض اکسیژن قرار می‌گیرد، آهن زنگ می‌زند که به آب رنگ قهوه‌ای زنگی می‌دهد. آب دارای آهن و یا منگنز زیاد باید قبل از مصرف در مرکز تکثیر ماهی تیمار شود. عموما‌، آب چاه هوادهی می شود تا آهن و منگنز اکسیده شوند و سپس آب از طریق یک صافی شنی عبور داده می‌شود تا ذرات کوچک برداشته شوند یا می‌توان آب چاه را به  داخل استخر تنظیمی برای اکسیداسیون و فرونشینی ذرات کوچک قبل از مصرف آب در مرکز تکثیر پمپ کرد.

معمولا ‌آب‌های دارای مقادیر بالای این عناصر را می‌توان برای استخرهای پرورش روباز مورد استفاده قرار داد چون ذرات آهن به کف استخر ته‌نشین می‌شوند و در ستون آب با ماهی تداخل ایجاد نمی‌کنند. اگر استخری باید بلافاصله بعد از پر شدن ذخیره دار شود‌، آب را می‌توان هوادهی کرد تا فرآیند اکسیداسیون را سرعت بخشید و آب را برای ماهی سالم‌سازی نمود.

کلراید  Cl در پرورش ماهی

کلراید و سدیم با همدیگر  نمک معمولی ( کلرید سدیم ) را تشکیل می دهند .  کلراید را نباید با گاز کلرین (Cl2‌  ) اشتباه گرفت . کلرین یک جزء بسیار واکنش زا است و به عنوان یک ضدعفونی کننده به کار می‌رود.

با اینکه کلرین برای ماهی بسیار کشنده است ، کلرید جزئی از بسیاری از آب‌ها است و برای کمک به حفظ تعادل اسمزی ماهی ضروری است . غلظت‌های کلرید را به راحتی می‌توان با افزودن نمک مخلوط به آب افزایش داد . نمک اغلب برای درمان بیماری‌ها و انگل‌های شایع ماهی به کار می‌رود . اگر آب  با مقادیر کلرید بیش از ۷۰ میلی گرم در لیتر برای آبیاری مزارع محصولات کشاورزی به کار رود، موجب نگرانی است. حساسیت به کلرید بطور وسیعی بین گیاهان متفاوت است لذا از کارشناسان با تجربه کمک بگیرید‌.

سولفات  SO4 در پرورش ماهی

سولفات در نتیجه حل شدن مواد معدنی از خاک و صخره‌ها است . مقادیر معمول بین صفر و ۱۰۰۰ میلی‌گرم در لیتر است . برخی از آب‌های چاه و بیشتر آب استخرهای ساحلی مقادیر سولفات بیشتری دارند و مقادیر سولفات بیشتر از ۵۰۰ میلی گرم در لیتر تنها زمانی موجب نگرانی می‌شود که آب برای سایر اهداف مانند آب دهی به گله گاو یا آبیاری محصولات کشاورزی استفاده شود.

نیترات NO3 و نیتروژن نیتراتی NO3- N آب در پرورش ماهی

مقادیر نیترات در آب آشامیدنی برای انسان و حیوانات اهلی نگرانی عمده ای است . سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا بیشینه مقدار ۱۰ میلی‌گرم در لیتر در آب آشامیدنی برای مصرف انسانی تعیین کرده است . مقادیر عادی در آب های سطحی در دامنه ۰۰۵/۰ تا ۵/۰ میلی گرم در لیتر نیتروژن نیتراتی NO3- N است . باوجوداین ، نیترات بطور نسبی برای ماهی غیر‌سمی است و به جز مقادیر بسیار بالا (بیش از ۹۰ میلی گرم در لیتر NO3- N) خطری برای سلامتی ندارد.

آمونیاک NH3 و NH4+ آب در پرورش ماهی

آمونیاک گاز محلولی است که بطور طبیعی در آب های سطحی‌، آب های زاید و برخی آب‌های چاه وجود دارد . آن مهمترین محصول زاید نیتروژنی ماهی است و همچنین از تجزیه مواد آلی حاصل می‌آید. در آب کاملا محلول است ، بویژه در pH  پایین و بطور عادی توسط گیاهان یا باکتری‌ها (به عنوان یک ماده مغذی یا منبع انرژی) رفع می‌شود.

آمونیاک در آب به دو شکل وجود دارد – آمونیاک غیر یونیزه (NH3 ) و آمونیاک یونیزه (NH4+). مجموع دو شکل ، نیتروژن آمونیاکی کل یا TAN نامیده می‌شود. سهم نسبی هر شکل بسته به pH  و درجه حرارت است. با افزایش pH و یا درجه حرارت، سهم آمونیاک غیر یونیزه افزایش می‌یابد. آمونیاک غیر یونیزه برای ماهی‌ها بسیار سمی است، در حالی‌که شکل یونیزه سمیت کمتری دارد. سمیت آمونیاک برای ماهی بسته به گونه ماهی و اینکه آیا ماهی وقت دارد تا به مقادیر افزایش یافته خود را تعدیل کند، متفاوت است. آزادماهیان (قزل آلا) عموما به آمونیاک حساس‌تر از ماهیان گرمابی هستند.
گربه ماهی با گذشت زمان  به مقادیر بالای آمونیاک سازش میابد و در استخرهای تجاری ، ۲ تا ۵ میلی گرم در لیتر نیتروژن کل آمونیاکی در بهار و پاییز رایج است . کیت‌های آزمایش میدانی برای اندازه‌گیری آمونیاک در محل در دسترس هستند.

مقادیر آمونیاک در نمونه‌های آب سطحی حمل شده به آزمایشگاه باید تنها برای راهنمایی به کار روند، چون مقادیر ممکن است در حین حمل به دلیل تجزیه باکتریایی ماده آلی، بویژه در حین ماه‌های گرم تر افزایش یابد. مقادیر آمونیاک همچنین ممکن است در صورتیکه باکتری‌ها  توسط نیتریفیکاسیون آمونیاک را تبدیل به نیتریت و نیترات کنند کاهش یابد. انتقال نمونه‌های آب کنار یخ تجزیه باکتریایی را کاهش خواهد داد و بنابراین غلظت آمونیاک را تثبیت می‌کند.

نیتریت  NO2  و نیتروژن نیتریتی NO2– N آب در پرورش ماهی

نیتریت شکل دیگری از محصول زاید نیتروژنی است که در آب یافت می شود . غلظت های عادی NO2 – N در آب استخر در دامنه ۰۰۵/۰ تا ۵/۰ میلی گرم در لیتر است . توسط فرآیند نیتریفیکاسیون ، باکتری‌ها می توانند آمونیاک را به نیتریت و نیتریت را به نیترات تبدیل کنند . در استخرهای تجاری گربه ماهی در طول بهار یا پاییز ، مقادیر نیتریت ممکن است به مقدار زیادی افزایش یابد . در صورت لزوم نمک اضافه می شود تا از بیماری خون قهوه‌‌ای که توسط افزایش غلظت نیتریت بوجود می‌آید ، جلوگیری کند . سمیت نیتریت برای ماهی بسته به گونه ماهی بطور زیادی متفاوت است . برخی گونه‌ها مانند قزل آلا کاملا حساس هستند ، درحالی‌که سایر گونه ها مانند باس دهان بزرگ و خورشیدماهی آبشش آبی بسیار مقاوم هستند . غلظت مطلوب برای خرچنگ کمتر از ۶/۰ میلی گرم در لیتر و بیشترین مقدار کشنده ۹۵/۵ میلی گرم در لیتر است . همانند آمونیاک ، مقادیر نیتریت در نمونه‌های آب سطحی ممکن است حین حمل به آزمایشگاه تغییر کند . کنار یخ گذاشتن نمونه‌ها به تثبیت مقادیر نیتریت کمک خواهد کرد.

فسفات  PO4 آب در پرورش ماهی

تقریبا تمام فسفر غیرآلی (P) در آب به شکل فسفات (PO4) است. واحد‌های اندازه گیری برای فسفر می‌تواند بصورت فسفات (میلی گرم در لیتر) یا تنها بر اساس یون فسفر (میلی گرم فسفر در لیتر)  باشد. بنابراین ، ۰۰۰/۱ میلی‌گرم در لیتر فسفات معادل ۳۲۶/۰ میلی گرم فسفر در لیتر است.
بیشتر فسفر در آب سطحی یک ماده مغذی ضروری برای گیاه است و چون به مقدار محدودی تهیه می‌شود ، افزودن فسفر به آب رشد گیاه و جلبک را تحریک خواهد کرد.
این رشد جلبک می‌تواند نامطلوب باشد مانند مورد رودها و دریاچه‌های آب  زلال  قدیمی یا مطلوب باشدمثل استخرهای پرورش ماهی . دامنه عادی برای آب‌های سطحی ۰۰۵/۰ تا ۵/۰ میلی گرم در لیتر است. آب زیرزمینی به دلیل زمین شناسی منطقه ای می‌تواند دارای مقادیر قابل توجهی فسفر باشد. استخرهایی که با کود طیور یا کود حیوانی بارور می‌شوند به دلیل جریان رو به داخل فسفر از ضایعات حیوانی،  ممکن است بشدت بارور باشند . بطور مشابه ، در مناطق شهری فسفر از بارور کننده‌های چمن یا نشت از سیستم های ضدعفونی کننده می‌تواند موجب رشد جلبک در آب‌ها شود.

غلظت مواد مغذی آب در پرورش ماهی

چون علف‌های هرزه به عنوان گیاهان بیرون از محل تعریف می‌شوند ، غلظت های افزایش یافته مغذی خارج از محل نیز ممکن است ناخواسته باشند. مواد مغذی در شکل فسفر و نیتروژن به استخرها اضافه می‌شوند تا رشد جلبک ( فیتوپلاکتون ) را افزایش دهند و غذای طبیعی بیشتری را در اختیار ماهی قرار دهند.

در این مورد ، مقادیر افزایش یافته مواد مغذی منجر به افزایش مطلوب تعداد ماهی‌ها و اندازه آنها می شود . باوجوداین ، آب در چنین استخرهایی عموما  به رنگ سبز یا سبز مایل به قهوه ای است که اگراستخر‌ها برای داشتن زیبایی مدیریت شوند، می‌تواند نامطلوب باشد. مواد مغذی همچنین می‌توانند منجر به رشد گیاهان آبزی ماکروفیت‌ها و جلبک های رشته ای شود و در موارد نادر می‌تواند منجر به حضور برخی گونه‌های جلبکی شود که می‌توانند ترکیبات مضر برای حیات وحش و انسان ایجاد کنند . طبق سازمان محیط زیست آمریکا (‌۲۰۰۰) ، غلظت فسفر کل بیش از ۰۱/۰ میلی گرم در لیتر و غلظت نیتروژن کل بیش از ۱۵/۰ میلی گرم در لیتر، مواد مغذی کافی برای شکوفایی جلبکی در فصل رشد ماهی ها فراهم می کند.

ممکن است بویژه در زمین‌های غنی از مواد مغذی و خاک‌های بارور یا در آبریز هایی با مداخله انسان‌ها یا تولیدات حیوانات اهلی مشکل یا غیر ممکن باشد تا غلظت‌های زیر این مقادیر را حفظ کرد. بسیاری از نهرها بطور طبیعی دارای مواد مغذی کافی برای رشد جلبکی هستند و استخرهایی که از نهرها پر می‌شوند می توانند شکوفایی جلبکی بدون افزودن بارورکننده داشته باشند . استخرهای دارای رشد متراکم گیاهان آبزی ریشه دار اغلب آب شفاف با ماده مغذی کم دارند چون گیاهان مواد مغذی را از ستون آب و خاک بر می دارند.

بیشتر آب‌ها برای پرورش ماهی مناسب هستند هر چند تحمل به پارامترهای مختلف کیفیت آب بین گونه های ماهیان متفاوت است . اگر آب برای سایر اهداف نیز به کار می رود مانند آب دادن به حیوانات اهلی یا آبیاری غلات بایستی اطمینان حاصل شود که مقادیر توصیه شده اجزای حیاتی برای آنها رعایت شده باشد . در تمام موارد ، این آزمایشات نمی‌توانند تمام مشکلات احتمالی مربوط به کیفیت آب را تعیین کنند چون انجام چنین آزمایشاتی بسیار پر هزینه است. آزمایش آب می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و به شناسایی مشکلات بالقوه و افزایش تولید کمک کند . چون مشخصات عرضه آب با گذشت زمان  و نحوه مدیریت و راه کارهای انتخاب شده تغییر می کند ، آزمایش مجدد دوره ای آب اهمیت دارد.

پارامتر	مقدار مطلوب (میلی گرم در لیتر)	مقدار قابل قبول (میلی گرم در لیتر)
قلیائیت کل بصورت CaCO3	۱۵۰-۵۰	بیشتر از ۲۰ و کمتر از ۴۰۰  برای استخرهای آب مراکز تکثیر
آمونیاک	متفاوت است . به بخش آمونیاک رجوع شود .	–
کلسیم	بیشتر از ۲۰	بیشتر از ۵
کلراید	بیشتر از ۱۰۰	۱۰ مرتبه بیشتر از مقدار نیتریت
سختی کل بصورت CaCO3	۱۵۰-۵۰	بیشتر از ۲۰
آهن	برای مراکز تکثیر و استخرها متفاوت است .
منگنز	۰۱/۰ – ۰	کوچکتر یا مساوی با ۱
نیتریت –N( NO2-N)	یک دهم مقدار کلراید	یک بیستم مقدار کلراید
pH	۹-۵/۶	۱۰-۵/۵